Hartfalen: symptomen, oorzaken & behandeling

Wat is hartfalen?

Hartfalen (ook wel hartinsufficiëntie of decompensatio cordis genoemd) is een aandoening waarbij het hart niet meer in staat is om voldoende bloed rond te pompen om aan de behoeften van het lichaam te voldoen. Het hart is niet gestopt - het werkt gewoon minder efficiënt dan het zou moeten.

Bij een gezond hart pompt elke hartslag bloed naar de longen (om zuurstof op te pikken) en naar de rest van het lichaam (om zuurstof af te leveren). Bij hartfalen is deze pompfunctie verzwakt, met verschillende gevolgen:

Organen krijgen te weinig zuurstof: Dit veroorzaakt vermoeidheid en verminderd prestatievermogen
Bloed hoopt zich op: Doordat het hart niet alles kan verpompen, stuwt bloed terug
Vocht lekt uit bloedvaten: Dit leidt tot zwelling van enkels, benen en soms buik
Vocht in de longen: Dit veroorzaakt kortademigheid

Hartfalen is meestal een chronische aandoening die geleidelijk verergert, maar kan ook acuut ontstaan, bijvoorbeeld na een hartinfarct. Met de juiste behandeling kunnen veel mensen jarenlang een goede kwaliteit van leven behouden.

Wist je dat: Hartfalen is de belangrijkste reden voor ziekenhuisopnames bij mensen boven de 65 jaar in Nederland.

Soorten hartfalen

Hartfalen wordt op verschillende manieren ingedeeld. De belangrijkste indeling is gebaseerd op de ejectiefractie (EF) - het percentage bloed dat bij elke hartslag uit het hart wordt gepompt.

Indeling naar pompfunctie

Type	Ejectiefractie	Probleem	Kenmerken
HFrEF	≤40%	Verminderde samentrekking	Hart knijpt minder krachtig samen
HFmrEF	41-49%	Midden-range	Licht verminderde pompfunctie
HFpEF	≥50%	Verminderde vulling	Hart is stijf, ontspant niet goed

HFrEF (Heart Failure with reduced Ejection Fraction): Het hart knijpt minder krachtig samen. Dit wordt ook wel systolisch hartfalen genoemd. De behandeling is goed uitgewerkt met bewezen effectieve medicijnen.

HFpEF (Heart Failure with preserved Ejection Fraction): Het hart knijpt nog wel goed samen, maar is stijf geworden en kan niet goed ontspannen om zich te vullen. Dit wordt ook wel diastolisch hartfalen genoemd. Komt vaker voor bij ouderen, vrouwen en mensen met hoge bloeddruk.

Indeling naar kant van het hart

Linkszijdig hartfalen: De linkerhartkamer pompt onvoldoende. Vocht hoopt zich op in de longen (longoedeem), wat kortademigheid veroorzaakt.
Rechtszijdig hartfalen: De rechterhartkamer pompt onvoldoende. Vocht hoopt zich op in het lichaam: gezwollen enkels, benen, buik (ascites).
Globaal hartfalen: Beide zijden zijn aangedaan. Dit is het meest voorkomend.

NYHA-classificatie

De ernst van hartfalen wordt vaak uitgedrukt in de NYHA-classificatie (New York Heart Association):

NYHA I: Geen beperking - normale activiteiten geven geen klachten
NYHA II: Lichte beperking - klachten bij forse inspanning
NYHA III: Matige beperking - klachten bij lichte inspanning
NYHA IV: Ernstige beperking - klachten in rust

Symptomen van hartfalen

De symptomen van hartfalen ontwikkelen zich vaak geleidelijk. In het begin zijn ze mild en worden ze gemakkelijk toegeschreven aan ouderdom of slechte conditie. Naarmate het hartfalen vordert, worden de klachten duidelijker.

Vroege symptomen

Kortademigheid bij inspanning: Je wordt sneller buiten adem dan voorheen
Vermoeidheid: Je hebt minder energie en uithoudingsvermogen
Gezwollen enkels en voeten: Vooral aan het eind van de dag
Gewichtstoename: Door vochtophoping (soms 1-2 kg in enkele dagen)

Latere symptomen

Kortademigheid in rust: Benauwdheid ook als je niets doet
Orthopneu: Kortademig worden bij platliggen - je slaapt met extra kussens
Paroxismale nachtelijke dyspneu: 's Nachts wakker worden met ernstige benauwdheid
Aanhoudende hoest: Droge hoest of met witroze schuimend sputum
Zwelling van buik: Vochtophoping in de buikholte (ascites)
Hartkloppingen: Onregelmatige of snelle hartslag
Verminderde eetlust: Misselijkheid, vol gevoel
Concentratieproblemen: Verwardheid, moeite met denken
Verminderde urineproductie: Je plast minder dan normaal

Waarschuwingssignalen - neem contact op met je arts bij:

Plotselinge gewichtstoename van meer dan 2 kg in 2-3 dagen
Toenemende kortademigheid of kortademig worden in rust
Moeten slapen met meer kussens dan gebruikelijk
's Nachts wakker worden door benauwdheid
Nieuwe of verergerende zwelling van enkels/benen
Aanhoudende hoest of ophoesten van roze sputum

Oorzaken van hartfalen

Hartfalen is geen ziekte op zichzelf, maar het eindresultaat van schade aan het hart. Verschillende aandoeningen kunnen leiden tot hartfalen.

Meest voorkomende oorzaken

Coronaire hartziekte (ischemische hartziekte)

Vernauwing van de kransslagaders door aderverkalking vermindert de bloedtoevoer naar de hartspier. Een hartinfarct beschadigt een deel van de hartspier permanent. Dit is de meest voorkomende oorzaak van HFrEF.

Hoge bloeddruk (hypertensie)

Langdurig hoge bloeddruk dwingt het hart harder te werken. Uiteindelijk wordt de hartspier dikker en stijver (hypertrofie), wat leidt tot HFpEF. Onbehandelde hypertensie is de belangrijkste oorzaak van HFpEF.

Hartklepafwijkingen

Lekkende of vernauwde hartkleppen verstoren de bloedstroom. Het hart moet harder werken om te compenseren, wat uiteindelijk tot verzwakking leidt.

Hartritmestoornissen

Langdurig te snelle hartslag (zoals onbehandeld boezemfibrilleren) kan de hartspier uitputten. Dit heet tachycardiomyopathie en is vaak reversibel als het ritme onder controle komt.

Andere oorzaken

Cardiomyopathieën: Ziekten van de hartspier zelf (gedilateerde, hypertrofe, restrictieve cardiomyopathie)
Myocarditis: Ontsteking van de hartspier, vaak door virusinfectie
Aangeboren hartafwijkingen: Structurele problemen aanwezig sinds de geboorte
Diabetes: Verhoogt het risico op hartfalen aanzienlijk
Alcoholmisbruik: Chronisch overmatig alcoholgebruik beschadigt de hartspier
Chemotherapie: Bepaalde kankerbehandelingen kunnen het hart beschadigen
Schildklieraandoeningen: Zowel te snel als te traag werkende schildklier
Obesitas: Extra belasting voor het hart
Slaapapneu: Nachtelijke ademstops belasten het hart

Risicofactoren

Naast de directe oorzaken zijn er factoren die het risico op hartfalen verhogen:

Leeftijd (risico neemt toe boven de 65)
Roken
Overgewicht
Weinig beweging
Ongezonde voeding (veel zout, verzadigd vet)
Familiegeschiedenis van hartziekte
Hoog cholesterol

Wil je je hart laten onderzoeken?

Een cardioloog kan vaststellen of je hartfalen hebt en welke behandeling het beste bij je past.

Zoek een cardioloog bij jou in de buurt

Diagnose van hartfalen

De diagnose hartfalen wordt gesteld op basis van klachten, lichamelijk onderzoek en aanvullend onderzoek. Lees ook onze gids over hartonderzoeken uitgelegd.

Anamnese en lichamelijk onderzoek

De arts vraagt naar je klachten en voorgeschiedenis. Bij lichamelijk onderzoek let de arts op:

Vochtophoping (oedeem) in enkels, benen, buik
Vergrote halsvenen (gestuwde v. jugularis)
Vocht in de longen (crepitaties bij beluisteren)
Vergrote lever
Hartgeruisen (kunnen wijzen op klepafwijkingen)

Bloedonderzoek

BNP of NT-proBNP: Dit zijn hormonen die door het hart worden afgegeven bij overbelasting. Een verhoogde waarde ondersteunt de diagnose hartfalen sterk.
Nierfunctie (creatinine, eGFR): Hartfalen beïnvloedt de nieren
Leverfunctie: Kan verstoord zijn bij rechtszijdig hartfalen
Schildklierfunctie: Uitsluiten schildklierprobleem
Hemoglobine: Bloedarmoede kan hartfalen verergeren
Troponine: Bij vermoeden van hartschade

Beeldvorming en functieonderzoek

Echocardiografie (hartecho)

De gouden standaard voor het vaststellen van hartfalen. Toont de structuur en pompfunctie van het hart, inclusief de ejectiefractie (EF). Hiermee wordt bepaald of je HFrEF of HFpEF hebt.

ECG (elektrocardiogram)

Een hartfilmpje kan ritmestoornissen, tekenen van een doorgemaakt hartinfarct of hartvergroting laten zien. Een normaal ECG sluit hartfalen niet uit.

Thoraxfoto (röntgenfoto)

Toont de grootte van het hart en of er vocht in de longen zit. Kan ook andere oorzaken van kortademigheid opsporen.

Aanvullend onderzoek

Afhankelijk van de situatie kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn:

Coronairangiografie (hartkatheterisatie): Beoordeling van de kransslagaders
MRI van het hart: Gedetailleerde beelden van hartstructuur en -functie
CT-scan: Bij vermoeden van longembolie of beoordeling kransslagaders
Inspanningstest: Beoordeling van inspanningstolerantie
Holter-ECG: 24-uurs registratie bij vermoeden van ritmestoornissen

Behandeling van hartfalen

De behandeling van hartfalen is gericht op het verbeteren van de symptomen, vertragen van de ziekteprogressie en verlengen van het leven. De behandeling bestaat uit medicatie, leefstijlaanpassingen en soms apparaten of operaties.

Medicamenteuze behandeling

Bij HFrEF is er een duidelijke 'vier-pijler-behandeling' met medicijnen die de prognose aantoonbaar verbeteren:

De vier pijlers bij HFrEF:

ACE-remmer of ARB/ARNI
Ontlasten het hart door bloedvaten te verwijden. ARNI (sacubitril/valsartan) is nog effectiever. Voorbeelden: enalapril, lisinopril, valsartan, Entresto.
Bètablokker
Vertragen de hartslag en beschermen het hart. Verbeteren de pompfunctie op termijn. Voorbeelden: bisoprolol, carvedilol, metoprolol.
MRA (aldosteronantagonist)
Verminderen vochtretentie en beschermen het hart. Voorbeelden: spironolacton, eplerenon.
SGLT2-remmer
Nieuwere medicijnen, oorspronkelijk voor diabetes, maar zeer effectief bij hartfalen. Verminderen ziekenhuisopnames en sterfte. Voorbeelden: dapagliflozine, empagliflozine.

Diuretica (plaspillen)

Verwijderen overtollig vocht uit het lichaam en verlichten symptomen snel. Voorbeelden: furosemide, bumetanide. De dosis wordt aangepast aan de vochtbalans.

Digoxine

Kan worden toegevoegd om symptomen te verminderen, vooral bij boezemfibrilleren.

IJzersuppletie

Bij ijzertekort (vaak voorkomend bij hartfalen) verbetert intraveneus ijzer de inspanningstolerantie.

Behandeling bij HFpEF

Bij HFpEF is de behandeling minder goed uitgewerkt. SGLT2-remmers zijn recent bewezen effectief. Verder richt de behandeling zich op:

Behandelen van onderliggende oorzaken (hoge bloeddruk, diabetes)
Diuretica voor vochtvermindering
Gewichtsreductie bij overgewicht
Hartrevalidatie

Apparaten en ingrepen

ICD (implanteerbare cardioverter-defibrillator)

Bij ernstig verminderde pompfunctie (EF ≤35%) is er verhoogd risico op levensbedreigende ritmestoornissen. Een ICD kan deze ritmestoornissen behandelen met een elektrische schok.

CRT (cardiale resynchronisatietherapie)

Bij bepaalde patiënten met breed QRS-complex op het ECG kan een speciale pacemaker (CRT) de beide hartkamers gelijktijdig laten samentrekken, wat de pompfunctie verbetert.

LVAD (linkerventrikelondersteuningssysteem)

Een mechanische pomp die de linkerkamer ondersteunt. Kan een brug zijn naar harttransplantatie of een definitieve behandeling bij patiënten die niet in aanmerking komen voor transplantatie.

Harttransplantatie

Bij eindstadium hartfalen kan harttransplantatie worden overwogen. Dit is een complexe ingreep die zorgvuldige selectie vereist.

Klepoperatie of TAVI

Als een hartklepafwijking de oorzaak is van hartfalen, kan reparatie of vervanging van de klep nodig zijn.

Leven met hartfalen

Naast medicatie en medische behandeling spelen leefstijlaanpassingen een cruciale rol bij het omgaan met hartfalen. Lees ook onze tips voor een hart-gezonde leefstijl.

Vochtbeperking en zoutarm eten

Beperk zoutinname tot maximaal 6 gram per dag (minder is beter)
Vochtbeperking kan nodig zijn - bespreek dit met je arts
Let op verborgen zout in kant-en-klaarmaaltijden, brood, kaas
Gebruik kruiden in plaats van zout voor smaak

Beweging en hartrevalidatie

Regelmatige beweging verbetert de conditie en kwaliteit van leven
Hartrevalidatie biedt begeleide training en voorlichting
Begin rustig en bouw langzaam op
Vermijd zware inspanning zonder overleg
Luister naar je lichaam - stop bij klachten

Dagelijks wegen

Weeg jezelf elke ochtend op hetzelfde moment
Plotselinge gewichtstoename (1-2 kg in 2-3 dagen) kan wijzen op vochtophoping
Neem contact op met je arts bij onverwachte gewichtsstijging

Medicijntrouw

Neem medicijnen trouw in zoals voorgeschreven
Stop nooit zelf met medicatie zonder overleg
Gebruik een medicijndoos of app als geheugensteun
Informeer je arts over alle medicijnen die je gebruikt

Andere leefstijladviezen

Stop met roken: Roken verergert hartfalen
Beperk alcohol: Bij alcoholgerelateerde cardiomyopathie: volledig stoppen
Gezond gewicht: Overgewicht belast het hart extra
Griep- en pneumokokkenvaccinatie: Bescherm tegen infecties
Stressreductie: Chronische stress belast het hart

Veelgestelde vragen

Wat is hartfalen precies?

Hartfalen (hartinsufficiëntie) betekent dat het hart niet meer krachtig genoeg pompt om aan de behoeften van het lichaam te voldoen. Het hart is niet gestopt, maar werkt minder efficiënt. Hierdoor krijgen organen te weinig zuurstof en kan vocht ophopen in de longen en het lichaam.

Wat zijn de eerste symptomen van hartfalen?

Vroege symptomen van hartfalen zijn: kortademigheid bij inspanning, vermoeidheid en verminderd uithoudingsvermogen, gezwollen enkels en voeten (vooral aan het eind van de dag), en gewichtstoename door vochtophoping. Later kunnen symptomen als kortademigheid in rust, nachtelijke benauwdheid en aanhoudende hoest bijkomen.

Is hartfalen te genezen?

Hartfalen is meestal een chronische aandoening die niet volledig te genezen is, maar wel goed te behandelen. Met de juiste medicatie, leefstijlaanpassingen en soms apparaten of operaties kunnen veel patiënten jarenlang een goede kwaliteit van leven behouden. In sommige gevallen kan de pompfunctie zelfs verbeteren.

Wat is het verschil tussen HFrEF en HFpEF?

HFrEF (hartfalen met verminderde ejectiefractie) betekent dat het hart minder krachtig samenknijpt - de pompfunctie is verminderd. HFpEF (hartfalen met behouden ejectiefractie) betekent dat het hart wel normaal samenknijpt maar stijf is en niet goed kan ontspannen om zich te vullen. Beide vormen hebben deels verschillende behandelingen.

Welke medicijnen worden voorgeschreven bij hartfalen?

De belangrijkste medicijnen bij hartfalen zijn: ACE-remmers of ARB's (ontlasten het hart), bètablokkers (beschermen het hart), diuretica (plaspillen, verwijderen vocht), SGLT2-remmers (nieuwer, zeer effectief), en aldosteronantagonisten (spironolacton). De combinatie hangt af van het type hartfalen en individuele factoren.

Kan ik nog sporten met hartfalen?

Ja, beweging wordt juist aanbevolen bij hartfalen - het verbetert de conditie, symptomen en kwaliteit van leven. Wel is het belangrijk om dit in overleg met je arts of cardioloog op te bouwen. Hartrevalidatie biedt begeleide training. Vermijd zware inspanning en luister naar je lichaam.

Conclusie

Hartfalen is een ernstige maar behandelbare aandoening. Dankzij moderne medicatie en behandelingen kunnen veel patiënten jarenlang een actief leven leiden met een goede kwaliteit van leven.

Het is essentieel om de symptomen te herkennen - kortademigheid, vermoeidheid, gezwollen enkels - en tijdig hulp te zoeken. Vroege diagnose en behandeling verbeteren de vooruitzichten aanzienlijk.

Als bij je hartfalen is vastgesteld, is trouwe inname van medicatie en het volgen van leefstijladviezen cruciaal. Dagelijks wegen, zoutbeperking en regelmatige beweging maken een groot verschil. En vergeet niet: je staat er niet alleen voor. Huisarts, cardioloog, hartfalenverpleegkundige en hartrevalidatie ondersteunen je op je weg.

Op zoek naar een cardioloog in de buurt?

Vind snel en eenvoudig een cardioloog bij jou in de buurt via onze landelijke zoekgids.

Vind een Cardioloog