Risicofactoren voor hartziekten: van cholesterol tot diabetes

Overzicht risicofactoren

Risicofactoren zijn kenmerken die de kans op een ziekte verhogen. Bij hart- en vaatziekten onderscheiden we beïnvloedbare en niet-beïnvloedbare factoren.

Risicofactor	Beïnvloedbaar?	Risicogrootte	Aanpak
Hoge bloeddruk	Ja	Zeer hoog	Leefstijl + medicatie
Hoog cholesterol	Ja	Zeer hoog	Voeding + medicatie
Roken	Ja	Zeer hoog	Stoppen met roken
Diabetes	Deels	Hoog	Goede regulatie
Overgewicht	Ja	Matig-hoog	Afvallen
Weinig beweging	Ja	Matig	Meer bewegen
Ongezonde voeding	Ja	Matig	Gezonder eten
Stress	Ja	Matig	Stressmanagement
Leeftijd	Nee	Hoog	-
Geslacht (man)	Nee	Matig	-
Erfelijke aanleg	Nee	Hoog	Vroege screening

Goed nieuws: De belangrijkste risicofactoren zijn beïnvloedbaar. Door je leefstijl aan te passen en zo nodig medicatie te gebruiken, kun je je risico op hart- en vaatziekten aanzienlijk verlagen.

Hoge bloeddruk (hypertensie)

Hoge bloeddruk is een van de belangrijkste risicofactoren voor hart- en vaatziekten. Het wordt ook wel de 'stille moordenaar' genoemd omdat het meestal geen klachten geeft.

Waarom is hoge bloeddruk schadelijk?

Beschadigt de binnenwand van bloedvaten
Versnelt aderverkalking (atherosclerose)
Vergroot het risico op hartinfarct en beroerte
Overbelast het hart, wat kan leiden tot hartfalen
Kan nierschade veroorzaken

Streefwaarden bloeddruk

Optimaal: onder 120/80 mmHg
Normaal: onder 130/85 mmHg
Hoog-normaal: 130-139/85-89 mmHg
Hoge bloeddruk: 140/90 mmHg of hoger

Wat kun je doen?

Minder zout eten (max 6 gram per dag)
Gezond gewicht nastreven
Regelmatig bewegen
Matig met alcohol
Niet roken
Bloeddrukmedicatie nemen indien voorgeschreven

Cholesterol

Cholesterol is een vetachtige stof die nodig is voor het functioneren van je lichaam. Maar te veel 'slecht' cholesterol (LDL) draagt bij aan aderverkalking.

Soorten cholesterol

LDL-cholesterol ('slecht')

Transporteert cholesterol naar de weefsels. Te veel LDL hoopt zich op in de vaatwanden en veroorzaakt plaques (aderverkalking).

HDL-cholesterol ('goed')

Transporteert cholesterol terug naar de lever voor afbraak. Hogere HDL-waarden zijn beschermend voor het hart.

Triglyceriden

Een ander type vet in het bloed. Verhoogde triglyceriden, vaak in combinatie met laag HDL, verhogen het hartrisico.

Streefwaarden cholesterol

Totaal cholesterol: onder 5,0 mmol/L
LDL-cholesterol: onder 2,5 mmol/L (bij hoog risico onder 1,8)
HDL-cholesterol: boven 1,0 mmol/L (mannen) / 1,2 (vrouwen)
Triglyceriden: onder 1,7 mmol/L

Cholesterol verlagen

Voeding: Minder verzadigd vet, meer vezels, plantensterolen
Beweging: Verhoogt HDL, verlaagt triglyceriden
Gewicht: Afvallen verbetert het cholesterolprofiel
Medicatie: Statines zijn zeer effectief in LDL-verlaging

Wist je dat: Sommige mensen hebben erfelijk hoog cholesterol (familiaire hypercholesterolemie). Dit komt voor bij 1 op de 250 mensen en vereist vaak levenslange behandeling. Lees meer over erfelijke hartziekten.

Zorgen over je risicofactoren?

Een cardioloog kan je risicoprofiel beoordelen en een persoonlijk advies geven.

Zoek een cardioloog bij jou in de buurt

Roken

Roken is een van de meest schadelijke risicofactoren voor hart- en vaatziekten. Het goede nieuws: stoppen met roken heeft direct effect.

Hoe schaadt roken het hart?

Beschadigt de binnenwand van bloedvaten
Versnelt aderverkalking
Maakt het bloed stroperiger (hogere stollingsneiging)
Verlaagt HDL-cholesterol
Verhoogt bloeddruk en hartslag
Vermindert zuurstoftransport in het bloed

Effecten van stoppen

Na 20 minuten: Bloeddruk en hartslag dalen
Na 12 uur: Koolmonoxide uit het bloed verdwenen
Na 2 weken: Circulatie en longfunctie verbeteren
Na 1 jaar: Risico op hartziekte gehalveerd
Na 5 jaar: Risico op beroerte gelijk aan niet-roker
Na 15 jaar: Risico op hartziekte gelijk aan niet-roker

Hulp bij stoppen: Je huisarts kan je helpen met stoppen-met-rokenprogramma's, nicotinevervangers of medicatie. Ook de Stoplijn (0800-1995) biedt gratis ondersteuning.

Diabetes

Diabetes mellitus (suikerziekte) verhoogt het risico op hart- en vaatziekten aanzienlijk. Mensen met diabetes type 2 hebben 2-4 keer meer kans op een hartinfarct of beroerte.

Waarom is diabetes schadelijk voor het hart?

Chronisch hoge bloedsuiker beschadigt bloedvaten
Versnelt aderverkalking
Gaat vaak samen met hoge bloeddruk en afwijkend cholesterol
Veroorzaakt ontsteking in de vaatwanden
Verhoogt stollingsneiging van het bloed

Diabetes en het hart beschermen

Bloedsuiker reguleren: HbA1c onder 53 mmol/mol (7%)
Bloeddruk controleren: Streven naar onder 130/80 mmHg
Cholesterol verlagen: Vaak statines nodig
Gezond gewicht: Afvallen verbetert insulinegevoeligheid
Bewegen: Helpt bij bloedsuikerregulatie
Niet roken: Extra belangrijk bij diabetes

Prediabetes: Een voorstadium van diabetes waarbij de bloedsuiker verhoogd is maar nog niet in het diabetische bereik. Met leefstijlveranderingen kun je voorkomen dat het diabetes wordt.

Overgewicht en obesitas

Overgewicht, vooral rond de buik (visceraal vet), verhoogt het risico op hart- en vaatziekten. Het gaat vaak samen met andere risicofactoren.

Wanneer is er sprake van overgewicht?

BMI 25-30: Overgewicht
BMI boven 30: Obesitas
Buikomtrek man boven 102 cm: Verhoogd risico
Buikomtrek vrouw boven 88 cm: Verhoogd risico

Hoe beïnvloedt overgewicht het hart?

Verhoogt de bloeddruk
Verslechtert het cholesterolprofiel
Verhoogt het risico op diabetes type 2
Veroorzaakt chronische ontsteking
Overbelast het hart (moet harder pompen)
Verhoogt risico op slaapapneu

Afvallen helpt

Al 5-10% gewichtsverlies heeft meetbare gezondheidsvoordelen:

Bloeddruk daalt
Cholesterol verbetert
Bloedsuiker normaliseert
Ontstekingsmarkers dalen

Lees meer over een hart-gezonde leefstijl.

Andere risicofactoren

Weinig beweging

Een sedentaire leefstijl is een onafhankelijke risicofactor voor hart- en vaatziekten. De norm is minimaal 150 minuten matig intensieve beweging per week.

Beweging verlaagt bloeddruk
Verbetert cholesterolprofiel (verhoogt HDL)
Helpt bij gewichtsbeheersing
Verbetert insulinegevoeligheid
Vermindert stress

Ongezonde voeding

Een voedingspatroon met veel verzadigd vet, zout, suiker en bewerkte producten verhoogt het hartrisico. Het Mediterrane dieet wordt aanbevolen voor hartgezondheid.

Overmatig alcoholgebruik

Overmatig alcoholgebruik verhoogt bloeddruk, kan hartritmestoornissen veroorzaken en draagt bij aan overgewicht. De richtlijn is maximaal 1 glas per dag, en niet elke dag.

Chronische stress

Chronische stress verhoogt bloeddruk, bevordert ongezond gedrag en kan direct het hart beïnvloeden. Stressmanagement is belangrijk voor hartgezondheid.

Leeftijd en geslacht

Het risico op hartziekten stijgt met de leeftijd. Mannen krijgen gemiddeld 10 jaar eerder hartproblemen dan vrouwen. Na de overgang stijgt het risico bij vrouwen.

Erfelijke aanleg

Als hart- en vaatziekten in je familie voorkomen, vooral op jonge leeftijd (vader/broer voor 55 jaar, moeder/zus voor 65 jaar), heb je een verhoogd risico. Lees meer over hartziekte in de familie.

Je risico berekenen

Met de CVRM-risicoscore (Cardiovasculair Risicomanagement) kan worden berekend hoe groot je kans is op een hartinfarct of beroerte in de komende 10 jaar.

Wat wordt meegewogen?

Leeftijd
Geslacht
Bloeddruk
Totaal cholesterol en HDL-cholesterol
Rookstatus
Diabetes (ja/nee)

Risicocategorieën

Laag risico (onder 5%): Leefstijladvies
Matig risico (5-10%): Leefstijladvies, overwegen medicatie
Hoog risico (10-20%): Actieve behandeling aangewezen
Zeer hoog risico (boven 20%): Intensieve behandeling nodig

Wie berekent je risico? Je huisarts kan je risico berekenen tijdens een CVRM-consult. Ook een cardioloog kan dit doen. Bij een verhoogd risico wordt gekeken welke behandeling het beste is.

Wanneer naar de huisarts of cardioloog?

Laat je risico beoordelen als:

Je 45 jaar of ouder bent (mannen) of 50+ (vrouwen)
Er hart- en vaatziekten in je familie voorkomen
Je rookt of hebt gerookt
Je overgewicht hebt
Je diabetes of hoge bloeddruk hebt
Je hartklachten hebt

Veelgestelde vragen

Wat zijn de belangrijkste risicofactoren voor hartziekten?

De belangrijkste risicofactoren zijn: hoge bloeddruk, hoog cholesterol, roken, diabetes, overgewicht, weinig beweging, ongezonde voeding, overmatig alcoholgebruik, stress, en erfelijke aanleg. De meeste van deze factoren zijn beïnvloedbaar door leefstijlveranderingen.

Welke risicofactoren voor hartziekten kun je zelf beïnvloeden?

Beïnvloedbare risicofactoren zijn: roken (stoppen), voeding (gezonder eten), beweging (meer bewegen), gewicht (afvallen), bloeddruk (medicatie, leefstijl), cholesterol (medicatie, voeding), diabetes (goede regulatie), alcohol (matigen) en stress (verminderen). Niet-beïnvloedbaar zijn leeftijd, geslacht en erfelijke aanleg.

Hoe hoog mag mijn cholesterol zijn?

De streefwaarden voor cholesterol zijn: totaal cholesterol onder 5,0 mmol/L, LDL ('slecht') cholesterol onder 2,5 mmol/L (bij hoog risico onder 1,8), HDL ('goed') cholesterol boven 1,0 mmol/L voor mannen en 1,2 voor vrouwen, en triglyceriden onder 1,7 mmol/L. Bij bestaande hartziekte gelden strengere doelen.

Verhoogt diabetes het risico op hartziekten?

Ja, diabetes verhoogt het risico op hart- en vaatziekten aanzienlijk. Mensen met diabetes type 2 hebben 2-4 keer meer kans op hartziekte. Hoge bloedsuikerspiegels beschadigen de bloedvaten en versnellen aderverkalking. Goede bloedsuikerregulatie, bloeddrukcontrole en cholesterolverlaging zijn daarom extra belangrijk.

Hoe weet ik of ik een verhoogd risico heb op hartziekten?

Je risico kan worden berekend met de CVRM-risicoscore (of SCORE2 in Europa). Hierbij worden leeftijd, geslacht, bloeddruk, cholesterol, rookstatus en eventueel diabetes meegewogen. De huisarts kan deze berekening maken. Bij een 10-jaarsrisico boven 10% is actieve behandeling vaak aangewezen.

Kan ik hartziekten voorkomen als het in mijn familie voorkomt?

Erfelijke aanleg verhoogt je risico, maar betekent niet dat hartziekte onvermijdelijk is. Door beïnvloedbare risicofactoren optimaal te behandelen (niet roken, gezond eten, bewegen, cholesterol en bloeddruk controleren) kun je het risico aanzienlijk verlagen. Bij sterke erfelijke belasting kan vroege screening en preventieve behandeling zinvol zijn.

Conclusie

Hart- en vaatziekten zijn vaak te voorkomen. De belangrijkste risicofactoren - hoge bloeddruk, cholesterol, roken, diabetes en overgewicht - zijn allemaal beïnvloedbaar door leefstijlveranderingen en zo nodig medicatie.

Ken je risicofactoren en pak ze aan. Laat regelmatig je bloeddruk en cholesterol controleren, vooral als je ouder bent dan 45 (mannen) of 50 (vrouwen), of als hart- en vaatziekten in je familie voorkomen.

Een gezonde leefstijl - niet roken, gezond eten, voldoende bewegen, gezond gewicht - is de basis voor een gezond hart. Bij twijfel over je risico kun je terecht bij je huisarts of een cardioloog.

Wil je je risico laten beoordelen?

Vind snel en eenvoudig een cardioloog bij jou in de buurt via onze landelijke zoekgids.

Vind een Cardioloog